Długa noc iście egipskich ciemności spowiła duszę narodu żydowskiego około roku 1400 po Chr. Ruch naukowy i literacki średniowiecznych Żydów, rozwijających się swobodnie pod życzliwym patronatem maurów, wpuściwszy trochę światła do smutnych gett Grenady, Terragony i Kordowy, osłabł, zgasł. Uczniowie Ibn Nagrelów, Ibn Ganachów, ben Jehuda Gebirolów i Majmonidesów ustąpili miejsca talmudystom, kabalistom i przeróżnym sekciarzom, powstającym co chwila to w Niemczech, to w Turcji, to w Polsce.
Stan ten trwał długo, bo przez wieki XV, XVI, XVII i prawie cały XVIII. W chwili kiedy się cały świat chrześcijański ruszał bardzo żwawo, nowych szukając dróg, Żydzi stali w miejscu. Nie odgraniczyli się oni nigdy tak szczelnie od reszty ludzkości, jak w epoce Odrodzenia, które pragnęło się z nimi porozumieć i pogodzić. […]
Kazuistyka talmudyczna zapanowała wszechwładnie nad myślą narodu żydowskiego, a jego serce wziął w posiadanie handel. […]
Nigdy nie upadł judaizm tak nisko jak w stuleciach XVII i XVIII. Z jego monoteizmu nie zostało nic oprócz formułek, drobiazgów rytualnych, sofizmatów talmudycznych, fantazji kabalistycznych i wiary w amulety. Pierwszy lepszy awanturnik, ambitnik lub sprytny karierowicz mianował się Mesjaszem (Sabbataj Cwi, Jakub Józef Frank i in.), a tłumy żydowskie szły za nim. Rabini stali się cudotwórcami, szarlatanami, cały naród roztopił się w handlu, zuchwalszy proletariat kradł, rabował i zabijał. […]
Przy schyłku tej strasznej dla Żydów chwili urodził się pierwszy „oświecony Żyd” w rozumieniu nowoczesnym. Był nim Mojżesz Mendelssohn […].
Oświecony Żyd nie przestał być fanatycznym wrogiem Krzyża; oświecony filozof, zwący wszelakie wyznania przesądem, zabobonem, bronił namiętnie swojego. Świeżo upieczony Niemiec nie zapomniał o królewskości narodu wybranego”, chełpił się tym, że tylko Żydom nadał sam Bóg wskazania religijne i prawodawcze. […]
(fragmenty pierwszego rozdziału książki)
Spis treści
I. Żydzi w Turcji — w Niderlandach. — Uriel da Costa. — Modena. — Luzzatto. — Spinoza. — Dekadencja Żydów. — Bandytyzm. — Ocknienie. — Mojżesz Mendelssohn, pierwszy Żyd „oświecony”.
II. Następcy Mendelssohna. — Wessely. — Salon Herza. — Drugi typ oświeconego Żyda. — Protest włonie Żydów. — Gans. — Zunz. — Moser. — Reakcja wśród chrześcijan. — Hepp, hepp! — Gromadne chrzczenie się Żydów oświeconych.
III. Publicyści, literaci żydowscy. — Trzeci typ Żyda oświeconego. — Ludwik Börne. — Henryk Heine. — Dowcip żydowski. — Samoironia.
IV. Czwarty typ Żyda oświeconego. — Żyd reformowany. — Izrael Jacobson. — Abraham Geiger. — Prymat Judaizmu. — Propaganda — Hirsch Graetz. — Nienawiść do chrześcijaństwa.
V. Emancypacja polityczno-społeczna Żydów. — Rewolucja francuska. — Voltaire. — Obrońcy Żydów: Mirabeau, Grégoire, Thiery, Saint Etienne, Clermont-Tonnerre. — Żydzi podczas rewolucji. — Emancypacja Żydów francuskich. — Napoleon I. — Emancypacja Żydów winnych krajach Europy. — Nowe typy oświeconego Żyda: polityk, dziennikarz, spekulant. — Crémieux. — Giełda. — Rotszyld. — Pereirowie. — Alliance Israélite. — Żydzi niemieccy. — Bamberger — Lasker — „Krach” wiedeński. — Otrzeźwienie. — Nowe: hepp, hepp! — Glagau. — Nowy typ Żyda oświeconego. — Żyd koligacjołowca.
VI. Bilans oświecenia żydowskiego. — Drażliwość żydowska. — Omyłka w. XIX.
